Een zoektocht naar de vrije wil

Saul Smilansky
(beschouwt de vrije wil als een illusie)

We schrijven spontaan gedrag toe aan dieren, maar het is pas wanneer we aan "agents" met intenties toekomen dat we de vrijheid van een wil vooronderstellen. Zo schrijft Jürgen Habermas in The language Game of Responsible Agency and the Problem of the Free Will. In onze sociale wereld achten we onszelf en elkaar moreel verantwoordelijk voor veel van onze daden, waarbij we een vrijheid tot handelen aan onszelf en anderen toeschrijven. We zouden iets anders hebben kunnen doen, maar het was aan ons om ervoor te kiezen te handelen op deze manier en niet op een andere manier.

Het is echter de vraag of die vrije wil ook werkelijk bestaat in de reële wereld en zich niet alleen voordoet in onze eigen beleving en slechts een spinsel is van onze eigen geest. Immers, de door onze zintuigen waargenomen wereld is deterministisch. Iedere gebeurtenis wordt volgens causale wetten veroorzaakt door een eraan voorafgaande gebeurtenis, die zelf weer wordt veroorzaakt door een gebeurtenis die weer vooraf is gegaan aan deze gebeurtenis, enzovoort. Hadden we wel anders kùnnen kiezen? Zijn de ideeën en gevoelens die onze keuzes bepalen niet een gevolg van een daaraan voorafgaande situatie? Hadden we met hetzelfde brein geladen met dezelfde ervaringen onder precies dezelfde omstandigheden wel een andere keuze kunnen maken? Zijn we eigenlijk wel echt moreel verantwoordelijk voor onze beslissingen? Als de vrijheid niet werkelijk bestaat heeft dat een stevig gevolg voor onze kijk op die morele verantwoordelijkheid en op ons gevoel voor de zin van het leven.

In deze serie bijeenkomsten gaan we op zoek naar die vrije wil die niet gemist lijkt te kunnen worden.